Do laski marszałkowskiej trafił dziś (wtorek 30 września) projekt zmian w ustawie o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych. Jego założenia zostały również zaprezentowane na konferencji prasowej w Sejmie.
O powodach nowelizacji ustawy oraz jej założeniach opowiedział Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, minister Lech Parell, a także Posłowie Joanna Frydrych i Piotr Adamowicz, którzy w imieniu wnioskodawców będą tę sprawę prowadzić.
Zaprezentowane na konferencji propozycje były wynikiem wielomiesięcznych konsultacji ze środowiskiem działaczy opozycji antykomunistycznej oraz dyskusji w ramach działającej przy Szefie Urzędu Rady do Spraw Działaczy Opozycji Antykomunistycznej oraz Osób Represjonowanych z Powodów Politycznych, której posiedzenia w ostatnim czasie rozszerzono również o przedstawicieli wojewódzkich rad konsultacyjnych z całej Polski. Celem takiego działania było zdecydowane usprawnienie przepływu informacji do środowisk lokalnych oraz zaangażowanie w konsultacje jak najszerszej reprezentacji osób, których ustawa bezpośrednio dotyczy.
Główne cele nowelizacji Ustawy o Działaczach Opozycji Antykomunistycznej i Osobach Represjonowanych
Dziesięć lat funkcjonowania ustawy o DOA (uchwalona 20 marca 2015 r.) to czas na niezbędne zmiany. Przez czas jej obowiązywania uwidoczniło się wiele luk w przyjętych rozwiązaniach. Pojawiły się wątpliwości interpretacyjne, a także zarzuty takiego ukształtowania niektórych przepisów, że nie pozwalają na potwierdzanie statusu działacza opozycji osobom bez wątpienia na to zasługującym.
Na te mankamenty od dłuższego czasu zwracali uwagę także przedstawiciele środowisk opozycji antykomunistycznej. Czerpiąc m. in. z części zgłoszonych uwag, parlamentarnego projektu zmian (z ub. kadencji) oraz doświadczeń Urzędu przygotowano regulacje usuwające te problemy.
Nowelizacja skupia się na usuwaniu luk i niesprawiedliwości. Jedynym wyjątkiem jest przypadek wdów/wdowców, którym nadaje określone świadczenia.
Proponuje się następujące regulacje:
1.
Wprowadzenie dwustopniowego, rozszerzonego postępowania w IPN dla określenia, czy osoba ubiegająca się o status DOA była TW. (Dokładnie: czy w archiwum Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu zachowały się dokumenty wytworzone przez nią lub przy jej udziale, w ramach czynności wykonywanych przez nią w charakterze tajnego informatora lub pomocnika przy operacyjnym zdobywaniu informacji przez organy bezpieczeństwa państwa).
- W pierwszym stopniu przewiduje się badanie dokumentów i wydawanie decyzji przez Prezesa IPN w dotychczasowy sposób (jeśli nie ma zapisów - wydaje się decyzję pozytywną. Jeśli zapisy są – negatywną).
- Drugi stopień przewiduje, że osoba, której Prezes IPN prawomocną decyzją odmówi potwierdzenia spełniania warunków, będzie mogła złożyć oświadczenie, że nie była współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa.
W takiej sytuacji prawdziwość złożonego oświadczenia będzie badana przez oddziałowe biuro lustracyjne IPN-KŚZPNP. Obowiązywać będą nowe zasady takiego badania:
- możliwość przesłuchiwania świadków i analizy wszelkich dokumentów pozwalających na ocenę danego przypadku – z jednym wyjątkiem: zakaz przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka, który był funkcjonariuszem organów bezpieczeństwa państwa.
- Jawność: rozpoczęcie postepowania będzie związane z powiadomieniem o nim właściwej wojewódzkiej Rady ds. DOA oraz Szefa UdsKiOR. Będą oni mogli przekazać swoje stanowisko w sprawie.
- Postępowanie powinno się zakończyć w ciągu 9 miesięcy
Osobie zainteresowanej przysługiwałoby prawo złożenia wniosku do sądu (jak w każdym postepowaniu, również obecnie). Nowelizacja przewiduje jednak, że również przed sądem nie będzie dopuszczony dowód z zeznań świadków, którzy byli funkcjonariuszami aparatu bezpieczeństwa PRL.
Obecnie obowiązujące przepisy przewidują w tej sprawie kryterium wyłącznie formalne. IPN nie bada, czy dana współpraca została realnie nawiązana: ocenia wyłącznie stan zachowanej dokumentacji w archiwach. Skutkiem tego osoby, które np. podpisały zobowiązanie do współpracy, ale nie podjęły rzeczywistej współpracy, a nawet o swoich kontaktach z aparatem bezpieczeństwa poinformowały współpracowników w podziemiu, nie uzyskają decyzji Prezesa IPN pozwalającej im ubiegać się o status DOA. (Patrz: głośny przypadek Mirosława Chojeckiego, który podpisał zobowiązanie będąc wprowadzony w błąd co do jego celu. Ujawnił publicznie całą sprawę i nie podjął współpracy. Był jednym z najbardziej zasłużonych Polsce opozycjonistów. Nie może uzyskać statusu).
2.
Wyraźne uznanie, iż osoby, które prowadziły działalność antykomunistyczną mając poniżej 17 lat również mogą mieć potwierdzany status DOA. Dotąd wąska interpretacja powodowała, że zdarzały się odmowy potwierdzenia statusu takim osobom.
Problem wynika z faktu, iż istniejący obecnie przepis określa, że status „należy” się tym, którzy prowadzili działalność zagrożoną odpowiedzialnością karną. Tymczasem osobom poniżej 17 roku życia odpowiedzialność karna grozić nie mogła. Mogły być one jednak poddane innym dotkliwym represjom: umieszczeniem w poprawczaku czy relegowaniem ze szkoły.
3.
Usunięcie dwuznaczności i wyraźne uznanie, iż status osoby represjonowanej będzie przyznawany zarówno wtedy, kiedy określone represje były skutkiem udziału w wystąpieniu wolnościowym, jak i wtedy, gdy były one skutkiem prowadzenia systematycznej działalności niepodległościowej (art. 1 pkt 3).
Obecnie mowa jest o represjach będących skutkiem „wystąpienia wolnościowego”. Prowadziło to do interpretacji, że za represje doznanie w wyniku systematycznej działalności, status nie powinien być potwierdzany.
4.
Jawność listy DOA. Szef UdsKiOR będzie publikował w BIP listę osób, zawierającą: imię, nazwisko, miejscowość oraz datę potwierdzenia statusu.
Rozwiązanie to ma z jednej strony upowszechniać wiedzę o bohaterach naszej wolności, a z drugiej – w związku z nowymi przepisami dotyczącymi badania oświadczeń o braku współpracy z komunistycznym aparatem bezpieczeństwa – uczynić proces potwierdzania statusu działacza opozycji i osoby represjonowanej bardziej transparentnym.
5.
Przyznanie wdowom/wdowcom po DOA niektórych uprawnień (na wzór tych, jakie mają wdowy/wdowcy po kombatantach). Wdowa/wdowiec będą zobowiązane uprzednio uzyskać decyzję IPN w swojej sprawie. Uprawnienia będą następujące
- Dodatek kompensacyjny 52,23 zł (obecnie).
- Ryczałt energetyczny 312,71 zł (obecnie).
- Zniżka na przejazdy komunikacją publiczną 51 proc.
- Prawo do ubiegania się o pomoc finansową z puli środków UdsKiOR.
6.
Udostępnienie legitymacji DOA również w aplikacji mObywatel.
Obecnie jest wyłącznie w postaci fizycznej (plastikowej).
7.
Znak nagrobny. Szef UdSKiOR będzie wydawał odpowiedni znak nagrobny (projekt będzie opracowany osobno). przeznaczony do umieszczenia na grobie działacza opozycji antykomunistycznej.
8.
Świadczenie solidarnościowe także dla osób z wyłącznie tzw. starego portfela. Likwidacja niesprawiedliwości wobec urodzonych przed 01.01.1949.
Obecnie dodatek wyrównawczy wypłacany jest tym DOA, którzy mają prawo do emerytury lub renty, ale ich emerytura/renta wynosi mniej niż 3603 zł. Niesprawiedliwość polega na tym, że w przypadku tzw. „nowego portfela” prawo do emerytury, po uzyskaniu odpowiedniego wieku, otrzymuje osoba nawet z najmniejszym stażem pracy: np. jeden miesiąc. Natomiast osoba z wyłącznie „starego portfela” aby uzyskać prawo do emerytury musiała przepracować 15/20 lat. Jeśli więc np. mężczyzna przepracował 19 lat, to nie uzyskał prawa do emerytury wcale, a zatem również nie otrzymuje dodatku wyrównawczego.
9.
Projekt w art. 4 zrównuje w uprawnieniach do dochodzenia rekompensaty, o której mowa w przepisach ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, dziennikarzy prasy podziemnej i redakcji podziemnego radia z dziennikarzami radia i prasy „oficjalnej”. Dzięki niemu okresy świadczenia pracy dziennikarskiej na rzecz czasopism II obiegu będą na gruncie tej ustawy traktowane również jako praca o szczególnym charakterze. Okresy świadczenia tej pracy będzie ustalał w drodze decyzji administracyjnej Szef UdSKiOR.
Przepisy przewidują pewne przywileje emerytalne dla osób świadczących pracę dziennikarską, co jest związane z uznawaniem jej przed reformą emerytalną za pracę w szczególnym charakterze. Oczywiście te przywileje – mające swe źródło w przepisach z okresu PRL – dotyczą tylko dziennikarzy oficjalnych PRL, gdyż dziennikarze prasy podziemnej byli przestępcami a nie dziennikarzami w rozumieniu ówczesnych przepisów.
10.
Działacze opozycji antykomunistycznej i osoby represjonowane politycznie, którzy stracą pracę, będą mogły wliczyć okresy niektórych represji i okresy świadczenia pracy na rzecz organizacji niepodległościowych do okresów, od których zależy wysokość i okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych.
Obecnie obowiązujące przepisy emerytalne przewidują, że okresy świadczenia pracy na rzecz organizacji niepodległościowych oraz okresy niektórych represji (np. niewykonywania pracy z powodów represji politycznych, pozbawienia możliwości wykonywania swego zawodu, osadzenia w więzieniu za działalność niepodległościową) są uznawane za okresy składkowe przy ustalaniu prawa do emerytury i obliczaniu jej wysokości. Zatem doznanie tych represji nie rzutuje negatywnie na wysokość emerytury, gdyż przyjęto zasadę pozwalającą traktować te okresy, za które faktycznie nie opłacano składek na ubezpieczenia, tak jakby owe składki były opłacane. Podobną zasadę projekt zamierza wprowadzić w obszarze praw osób bezrobotnych.
Zaprezentowany projekt nowelizacji natychmiast po konferencji został złożony do dalszych prac w gabinecie Marszałka Sejmu. Uczestnicy konferencji wyrazili zgodne oczekiwanie, że proces legislacyjny w Sejmie i Senacie będzie prowadzony sprawnie, a nowelizacja ustawy wejdzie w życie bez zbędnej zwłoki.
Link do konferencji: https://www.sejm.gov.pl/Sejm10.nsf/transmisje.xsp?unid=7F2D74A780AE32DEC1258D1100475FAF#
