Obóz koncentracyjny Bergen-Belsen, powstał na terenach byłego poligonu wojskowego Reichswehry w Południowej Saksonii (100 km na południe od Hamburga).
Urzędnicy niemieckiej machiny śmierci bardzo szybko zwrócili uwagę na rozległe i płaskie tereny, istniejącą już infrastrukturę oraz gęstą sieć kolejową.
Pierwotny obóz (Stalag XI-C) utworzono w 1940 r., trafiali do niego jeńcy alianccy wzięci do niewoli w trakcie kampanii francuskiej. W 1941 r. zaczęły docierać pierwsze transporty jeńców sowieckich, z których większość nie przetrwała następnej zimy (brak pożywienia i fatalne warunki sanitarno-higieniczne).
Koszary obozu koncentracyjnego Bergen-Belsen w Niemczech w 1944 roku.
Fot. Keystone-France/Gamma-Keystone via Getty Images
Zgodnie z zarządzeniem Heinricha Himmlera, wiosną 1943 r., w Bergen-Belsen uruchomiono tzw. „obóz pobytowy”. Trafiali do niego przede wszystkim Żydzi, których zachowanie przy życiu mogło służyć interesom niemieckiej polityki zagranicznej. W szczególności chodziło tu o osoby dysponujące obywatelstwami krajów koalicji antyhitlerowskiej, bądź państw sojuszniczych lub „przychylnie neutralnych” w stosunku do III Rzeszy. W tym gronie znaleźli się również polscy Żydzi, którzy zwabieni możliwością zakupienia południowoamerykańskich paszportów wpadli w śmiertelną pułapkę Gestapo (zob. Hotel Polski w Warszawie). Do obozu trafiło również wielu cywilnych mieszkańców Warszawy oraz uczestników Powstania Warszawskiego, pojmanych w trakcie oraz po jego zakończeniu.
Z końcem 1944 r. Bergen-Belsen ostatecznie przekształcono w obóz koncentracyjny, który funkcjonował aż do wyzwolenia przez wojska brytyjskie 15 kwietnia 1945 r. Przez 5 lat istnienia pochłonął życie ok. 38 000 więźniów i ok. 20 000 jeńców wojennych. W pierwszych tygodniach po wyzwoleniu zmarło kolejne 14 tys. osób. Pomimo starań Brytyjczyków, choroby i skrajne niedożywienie zbierały swe żniwo. W ostatnich miesiącach wojny obóz spełniał dodatkową funkcję punktu zbornego dla ewakuowanych ze wschodu więźniów innych obozów („Marsze śmierci”), w ten sposób do Bergen-Belsen trafiło ok. 40 tys. osób, drastycznie zwiększając śmiertelność wśród osadzonych.
Więźniowie obozu Bergen-Belsen krótko po wyzwoleniu przez wojska brytyjskie
Fot. No 5 Army Film & Photographic Unit, Oakes, H
W latach 1945-1948 odbyły się trzy procesy załogi obozu. Wyrok śmierci otrzymał m.in. Josef Kramer (ostatni komendant obozu, wcześniej także komendant Birkenau).
Obecnie na terenie byłego KL Bergen-Belsen znajduje się ogólnodostępne miejsce pamięci dysponujące stałą ekspozycją. Elementem upamiętnienia jest również symboliczny grób Anny Frank i jej starszej siostry Margot, które zginęły w tym obozie na początku 1945 r.
WN
