Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny KL Sachsenhausen został założony w 1936 r. Początkowo więziono tam członków niemieckiej opozycji politycznej wobec rządów NSDAP.
KL Sachsenhausen uważano za wzorcowy obóz pod względem organizacyjnym. W 1938 roku zlokalizowano na jego terenie Inspektorat Obozów Koncentracyjnych, nadzorujący wszystkie obozy III Rzeszy. Szkoliło się tu wielu nazistów, którzy później obejmowali funkcje w innych obozach (m.in. Rudolf Höss – komendant KL Auschwitz).
W obozie przebywało średnio ok. 50000, a przez cały okres jego działalności – ponad 200000 więźniów różnych narodowości: Polaków, Niemców, jeńców sowieckich, Romów, Żydów, lotników brytyjskich i innych. Wśród ofiar byli: politycy, naukowcy, duchowni, wojskowi i zwykli obywatele, którzy ginęli w wyniku egzekucji, głodu i chorób. Polacy jako grupa narodowościowa stanowili duży odsetek więźniów. W Sachsenhausen więziony był
i zamordowany generał Stefan „Grot” Rowecki – twórca i dowódca Armii Krajowej „Grot” aresztowany - Polska Zbrojna.
Do obozu trafiło m.in. 183 profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego i innych uczelni. Około 800 polskich działaczy politycznych i przedstawicieli inteligencji przywieziono tu z więzienia na Pawiaku w Warszawie. Niemcy więzili w obozie również powstańców śląskich. Przez Sachsenhausen przeszło 511 polskich duchownych.
Kolumny więźniów przed bramą obozową. Fot. Wikipedia
W obozie prowadzono zbrodnicze eksperymenty medyczne, w tym zabijanie zastrzykami z cyjankiem potasu, gazem lub iperytem. Stosowano metodę wyniszczenia przez pracę. Beneficjentem pracy niewolniczej była głównie firma Heinkel.
1 lutego 1945 r. rozpoczęto jego ewakuację. Więźniów niezdolnych do marszu wymordowano, innych popędzono w „marszach śmierci” do innych obozów. Na początku kwietnia 1945 r. obóz został zbombardowany przez lotnictwo alianckie. Zginęło około 800 więźniów. KL Sachsenhausen wyzwoliły 22 kwietnia 1945 oddziały 2 Warszawskiej Dywizji Piechoty im. Henryka Dąbrowskiego Wojska Polskiego oraz Armii Czerwonej. W obozie w tym czasie znajdowało się tylko 3000 więźniów.
W 1947 roku odbył się proces załogi. Przed trybunałem wojskowym stanęło 16 oskarżonych, w tym ostatni komendant Anton Kaindl, którzy zostali uznani za winnych zbrodni wojennych i przeciw ludzkości, a większość skazana na dożywotnie więzienie.
Więźniowie podczas apelu w lutym 1940 r. Fot. Wikipedia
Po wyzwoleniu w 1945 roku, teren obozu przejęli Sowici i utworzyli tam tajny obóz działający do 1950 roku. Pochłonął on ok. 12000 ofiar. Więziono w nim głównie członków nazistowskiego aparatu władzy. W obozie przetrzymywano także obywateli radzieckich, potencjalnych przeciwników władzy radzieckiej, np. rosyjskich emigrantów i radzieckich jeńców wojennych.
Obecnie na terenie obozu działa placówka o nazwie Pomnik i Muzeum Sachsenhausen. Do dzisiaj zachowały się ruiny krematorium, brama z napisem „Arbeit macht frei” i część ogrodzenia. Zrekonstruowano kilka baraków i karcer. W celi, w której był więziony generał Stefan Grot-Rowecki umieszczono tablicę pamiątkową.
PM
